Wat is dyslexie?

oktober 2015

In 1896 gebruikte de Engelse oogarts W. Pringle Morgan de term ‘aangeboren woordblindheid’ bij de beschrijving van Percy F, een veertienjarige jongen die sinds zijn zevende jaar ‘afmattende en niet aflatende scholing’ had gekregen en toch niet goed had leren lezen. Morgan beschrijft Percy als: ‘(…) vlug van begrip en gemiddeld intelligent in het gesprek. Zijn ogen zijn normaal en zijn gezichtsvermogen is uitstekend. Volgens de schoolmeester die hem nu al een paar jaar onder zijn hoede heeft, zou hij het knapste jongetje van de school zijn als het onderwijs geheel mondeling werd gegeven.’ (Shaywitz 2005)

Klinkt deze beschrijving bekend? Dan heb je waarschijnlijk iemand in je omgeving met dyslexie of je hebt zelf dyslexie.

 

De wetenschap
Vanaf 1896 hebben wetenschappers in verschillende landen vanuit verschillende onderzoeksrichtingen het verschijnsel dyslexie bestudeerd. Veel overeenstemming is er niet. Er wordt nog steeds enorm strijd geleverd over mogelijke oorzaken en de juiste behandelmethode. In Nederland zijn dyslexiewetenschappers verenigd in de Stichting Dyslexie Nederland. Zij zijn het in ieder geval eens over de definitie die zij voor Nederland hebben opgesteld:
‘Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op woordniveau.’ (SDN 2008)
Kortom: problemen met lezen en schrijven! Maar dat wisten we al……

 

Een bredere visie op dyslexie

In de wetenschap wordt dyslexie gezien als een handicap, een aangeboren stoornis. Op grond van literatuurstudie en mijn ervaring met jongeren en volwassenen met dyslexie ben ik tot een andere visie gekomen. Dyslexie is zeker aangeboren, maar eerder als een variant in de informatieverwerking. Het wordt een handicap als de omgeving er niet mee weet om te gaan.

Zoveel mensen, zoveel breinen, zoveel kwaliteiten. Thomas Armstrong spreekt van neurodiversiteit, waarin dyslexie een vaste breinvariant is binnen het menselijke spectrum. Ik ben van het van harte met hem eens! (Armstrong 2010)

 

Dyslexie in de praktijk

In de praktijk zie je drie overeenkomsten tussen kinderen en volwassenen met dyslexie. Verder verschillen zij net zoals de rest van de mensheid van elkaar verschilt. Ik begin met de drie overeenkomsten.

 

1 Problemen met lezen en schrijven

Daar kunnen we niet omheen, die zijn er gewoon. Bij kleuters zie je vaak dat het spreken langzaam op gang komt, dat ze liedjes meezingen met een geheel eigen tekst en dat ze namen moeilijk onthouden.

De gehele taalontwikkeling verloopt traag en gaat moeizaam. Het gaat nooit vanzelf en heeft altijd aandacht nodig. Toch leert uiteindelijk iedereen lezen en schrijven!

 

2 Andere manier van informatie verwerken

Wie dyslexie heeft moet alles nét even anders doen dan anderen. Dyslectische leerlingen zijn geen standaardleerlingen. Meestal zijn het visuele denkers: begrippen, oplossingen, ideeën gaan niet via redenaties en argumenten. Ze zien het probleem en de oplossing letterlijk in één keer voor zich.
Dit is een heel snelle manier van denken, die je voor een ander echter wel in woorden moet omzetten. Dat kost denktijd en dat is lastig. Dan kan het gebeuren dat een visuele denker met een uitleg ergens in het midden begint, waardoor de luisteraar in de war raakt. In het hoofd van de spreker is het volledige plan aanwezig, maar dat wordt voor de ander niet duidelijk. Dit geeft misverstanden die in het nadeel van de visuele denker zijn. De luisteraar denkt: hij/zij is chaotisch, onvolledig en gaat van de hak op de tak.

 

3 Problemen op school

Scholen gaan uit van talige leerlingen die met een standaardaanpak in standaardtijd resultaten moeten halen. Dat leerlingen met dyslexie hierdoor enorm in de knel komen is geen wonder. Toch kom je volwassenen met dyslexie in alle beroepen tegen, zelfs als leerkracht of schrijver. De meesten van hen hebben echter geen beste herinneringen aan hun schooltijd – en hun ouders ook niet.

 

Daarnaast zijn er grote verschillen tussen mensen met dyslexie. Daarvan noemen we er ook drie.

Dyslexievariaties

Sommige mensen met dyslexie kunnen prima lezen, maar krijgen geen letter op papier.  Anderen zetten hun gedachten vrij gemakkelijk op papier, maar hebben grote moeite met lezen. Weer een andere groep heeft zowel met lezen als schrijven grote moeite.

Er zijn mensen met dyslexie die lezen en schrijven zoveel mogelijk vermijden, maar ik ken ook studenten die heel moeizaam lazen, maar toch de hele kerstvakantie vrij planden om het nieuwste Harry Potterboek te kunnen lezen!

 

Persoonlijke kwaliteiten

Naast het probleem met taal zie je vaak andere kwaliteiten: mensen met dyslexie zijn vaak heel logisch-exact ingesteld (wetenschappers), en/of heel visueel en motorisch ontwikkeld (kunstenaars, sporters, chirurgen). Dat is niet ter compensatie van het taalprobleem, zoals nog wel eens wordt gedacht, die kwaliteiten zijn vaak al vanaf de babytijd zichtbaar aanwezig. Die kwaliteiten bepalen hoe mensen zich verder kunnen ontwikkelen.

 

Omgeving

Heel belangrijk is hoe de omgeving op je reageert als je dyslexie hebt. Lijk je op je vader of moeder die ook dyslexie heeft en die zijn of haar plek in de samenleving gevonden heeft? Of word je gezien als een uitzondering die wel slim is, maar niet oplet? Of word je gewoon als dom beschouwd? Of als iemand met een handicap die veel moet oefenen?

Als je opgroeit in een omgeving waarin je dyslexie wordt herkend, erkend en geaccepteerd als één van de vele breinvarianten die er nu eenmaal zijn en wanneer je je mag ontwikkelen vanuit je sterke kanten, dan heb je een heel goede basis.

 

Genoemde literatuur
2010    Thomas Armstrong Neurodiversity – Discovering the Extraordinary Gifts of Autism, ADHD, Dyslexia, and Other Brain Differences. ISBN 978-0-7382-1354-5.

2005    Sally Shaywitz, M.D. Hulpgids Dyslexie, een nieuw en volledig, op wetenschappelijk

onderzoek gebaseerd programma om leesproblemen te overwinnen. ISBN 90 5712 194 8.

2008 – SDN Brochure Diagnose en behandeling van dyslexie. Geheel herziene versie. Gratis te downloaden van www.stichtingdyslexienederland.nl  De definitie van dyslexie is te vinden op bladzijde 11.

Nel Hofmeester, 2015